Verbeteren van de organisatie en inkoop van specialistische jeugdzorg

Eén van de oorzaken waarom de beschikbaarheid van (hoog)specialistische jeugdzorg onder druk staat, is versnippering in de regionale samenwerking en contractering van deze jeugdzorg. Al sinds de inwerkingtreding van de Jeugdwet in 2015 zijn gemeenten verplicht om samen te werken, indien dat nodig is voor een doeltreffend een doelmatige uitvoering van de Jeugdwet, zoals bij de inkoop van (hoog)specialistische jeugdzorg. Gespecialiseerde jeugdzorg is immers moeilijk op lokaal niveau te organiseren vanwege de schaarste van de vraag en de complexiteit van de problematiek in combinatie met de daarvoor benodigde multidisciplinaire specialistische expertise. Aan die regionale samenwerking zijn nu geen nadere regels gesteld.

Alhoewel er na de decentralisatie 42 jeugdzorgregio’s zijn ontstaan, zijn deze jeugdzorgregio’s ook regelmatig instabiel gebleken. Er zijn inmiddels meer dan 55 verschillende subregionale samenwerkingsverbanden of lokale afsplitsingen ontstaan, die elk zelfstandig contracten aangaan met aanbieders van specialistische jeugdzorg, elk tegen eigen voorwaarden. Deze versnippering in de contractering leidt ertoe dat aanbieders te weinig vraag ontvangen om het benodigde aanbod kwalitatief (verantwoorde hulp) of bedrijfseconomisch (gezonde bedrijfsvoering) te kunnen blijven leveren. Ook zorgt de versnippering voor een groot aantal verschillende werkwijzen, en daardoor hoge administratieve lasten bij jeugdhulpaanbieders, gecertificeerde instellingen en gemeenten zelf.

We willen gemeenten in staat stellen om hun verantwoordelijkheden in de Jeugdwet beter waar te maken en te bevorderen dat zij kunnen zorgen voor een toereikend aanbod van specialistische jeugdhulp en van gecertificeerde instellingen voor de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering.

Dit willen we doen door regionale samenwerking bij de inkoop van specialistische jeugdzorg te verplichten en hiervoor duidelijke regels vast te leggen. Bovendien verplichten we voor een aantal vormen van jeugdhulp dat jeugdregio’s hierover bovenregionaal afstemmen, omdat regio’s bij deze jeugdhulpvormen van elkaar afhankelijk zijn om de beschikbaarheid te bevorderen.
Deze regels zijn opgenomen in het wetsvoorstel ‘Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg’ dat op 15 april jl. door de Tweede Kamer is aangenomen.

Voor een beperkt aantal vormen van jeugdhulp is zelfs gezamenlijke inkoop op regionaal niveau onvoldoende om de beschikbaarheid te borgen. Het gaat om zorgvormen die zeer complex en weinig voorkomend zijn. Voor deze zorgvormen is in de Hervormingsagenda Jeugd afgesproken dat de huidige gezamenlijke inkoop op landelijk niveau – uitgevoerd door de VNG in het Landelijk Transitie Arrangement – wordt voortgezet.

Op dit moment is deze landelijke samenwerking niet wettelijk verplicht. Mocht blijken dat er grote zorgen zijn over de beschikbaarheid van één of meerdere landelijk ingekochte zorgvormen, en bestuurlijke afspraken leiden onvoldoende tot verbetering, dan maakt het wetsvoorstel het mogelijk om gebruik te maken van een delegatiebepaling (de zogenoemde kan-bepaling). Daarmee kunnen gemeenten wel verplicht worden om gezamenlijk bij amvb vastgestelde zorgvormen op landelijk niveau in te kopen.

Daarnaast worden er in het wetsvoorstel eisen gesteld aan de bedrijfsvoering van jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen. Door interne toezichthouder, transparante financiële bedrijfsvoering en openbare jaarverantwoording komen problemen eerder aan het licht en krijgen gemeenten ook beter zicht op financiële huishouding van aanbieders. Zo kunnen ze eerder ingrijpen en problemen voorkomen.

Tot slot krijgt de NZa een rol bij het signaleren van risico’s voor de continuïteit van jeugdzorg. Ook hiermee kan er eerder worden ingegrepen als zich problemen voordoen.

Het wetsvoorstel: waar staan gemeenten in de jeugdhulpregio’s voor aan de lat?

Voor gemeenten betekent het wetsvoorstel het volgende:

• Gemeenten moeten een gemeenschappelijke regeling voor de regionale organisatie van de specialistische jeugdzorg instellen: de Jeugdregio. Voor de inrichting van de samenwerking kunnen regio's kiezen uit drie vormen die de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) biedt: een openbaar lichaam, centrumgemeente of bedrijfsvoeringsorganisatie.
• Gemeenten dienen vervolgens ten minste de volgende werkzaamheden bij de Jeugdregio's neer te leggen:
  1. het regionaal contracteren of subsidiëren van kinderbeschermingsmaatregelen, jeugdreclassering en de bij amvb aangewezen vormen van jeugdhulp;
  2. het uitvoeren van bepaalde administratieve processen behorende bij die contractering of subsidiëring;
  3. bovenregionale afstemming over de inkoop van bij amvb aangewezen jeugdhulpvormen, kinderbescherming en jeugdreclassering ;
  4. de organisatie van regionale expertteams.
• Gemeenten moeten samen een regiovisie opstellen waarin wordt uitgewerkt hoe ze met andere gemeenten in de regio samenwerken om een dekkend zorglandschap in de regio te organiseren.

Wat is de stand van zaken van het wetsvoorstel?

Het wetsvoorstel is op 15 april 2025 aangenomen door de Tweede Kamer. Het is vervolgens naar de Eerste Kamer gestuurd. Zij hebben in een schriftelijk overleg vragen gesteld aan de verantwoordelijke bewindspersonen. Deze vragen worden momenteel zo snel mogelijk beantwoord. Zodra de Eerste Kamer deze antwoorden heeft ontvangen, kan zij een datum vaststellen voor de plenaire behandeling.

U kunt de meest actuele informatie over de behandeling in de Eerste Kamer hier vinden.

Lagere regelgeving

Bij dit wetsvoorstel hoort ook een amvb, waarin het volgende wordt vastgelegd:

• De regio-indeling;
• Welke vormen van specialistische jeugdhulp (minimaal) regionaal moeten worden ingekocht;
• Over welke van deze jeugdhulpvormen bovenregionaal moet worden afgestemd, en
• Welke thema's in ieder geval in de regiovisie moeten worden opgenomen.

Daarnaast zijn de twee ministeriële regelingen uitgewerkt: de ontwerpregeling Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg en de ontwerpregeling Openbare jaarverantwoording Jeugdwet.

De ontwerpregeling Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg bevat de volgende onderwerpen:

• De wijze waarop jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen schriftelijk moeten vastleggen hoe zij voldoen aan de eis van een interne toezichthouder.
• Welke financiële derivaten een jeugdhulpaanbieder en een gecertificeerde instelling voor welke doeleinden en onder welke voorwaarden kan aantrekken.
• De verstrekking van gegevens door partijen aan de NZa, zodat de NZa haar nieuwe Jeugdwettaken goed kan uitoefenen.
• De verstrekking van gegevens door de NZa die zij heeft verkregen bij de Jeugdwettaken aan andere partijen.

In de ontwerpregeling Openbare jaarverantwoording Jeugdwet wordt de verplichting voor jeugdhulpaanbieders (m.u.v. solisten) en gecertificeerde instellingen om een openbare jaarverantwoording te hebben nader uitgewerkt. Daarbij is zoveel mogelijk aangesloten bij de Regeling openbare jaarverantwoording WMG die geldt voor zorgaanbieders. Met de aanpassingen in de openbare jaarverantwoording heeft bovendien als doel de proportionaliteit van de verantwoordingsplicht te verbeteren en regeldruk te verminderen.

Op termijn wordt in een derde ministeriële regeling vastgelegd welke administratieve processen moeten worden uitgevoerd door een jeugdregio.

Wat is de stand van zaken van de lagere regelgeving?

Nadat het wetsvoorstel is aangenomen in de Tweede Kamer, is de ontwerp-amvb naar de Afdeling advisering van de Raad van State gezonden. Zij heeft op 28 mei jl. advies uitgebracht. Zij heeft geen opmerkingen over het ontwerpbesluit en adviseert het besluit te nemen.

De twee ministeriële regelingen zijn van 17 april tot 1 juni jl. opengesteld voor internetconsultatie.

• Overheid.nl | Consultatie Regeling Verbetering beschikbaarheid jeugdzorg
• Overheid.nl | Consultatie Regeling Openbare jaarverantwoording Jeugdwet

De reacties worden op dit moment bestudeerd.

Proces en planning

Inwerkingtreding van het wetsvoorstel is afhankelijk van de parlementaire behandeling van het wetsvoorstel. We streven naar een zo spoedig mogelijke inwerkingtreding. Tegelijkertijd met het wetsvoorstel zullen de amvb en twee ministeriële regelingen in werking treden. Gemeenten krijgen vervolgens één jaar de tijd om zich voor te bereiden op de verplichte regionale samenwerking.

Hoewel het wetsproces nog loopt en er daaropvolgend nog een implementatietijd is, kunnen de jeugdhulpregio’s nu alvast met de voorgenomen wet- en regelgeving aan de slag te gaan. Veel gemeenten en regio’s bereiden zich momenteel ook al voor op de nieuwe situatie.

Daarbij kunnen gemeenten en regio’s met vragen over regionale samenwerking terecht bij hun Regioadviseurs · Ketenbureau i-Sociaal Domein of bij VWS via voorjeugdengezin@minvws.nl.