De Bosbessenbus laat kinderen bewegend en onderzoekend leren

Weblogbericht | 17-04-2025 | voor Jeugd & Gezin

Walter Tuerlings en Frans van Buul zijn wat je zou kunnen noemen ‘twee rotten uit het onderwijsvak’. Beide ‘nestors’ denken er nog niet over de stoppen met wat zij ‘hun Bosbessenaanpak’ noemen. Een onderwijsconcept dat ze tien jaar geleden ontwikkelden en in praktijk brachten. In die aanpak werken leerlingen vaak door ‘bewegend en onderzoekend leren’ en zijn ze vooral veel buiten en in de natuur.

Het is onderwijs met veel aandacht voor het individuele kind, waarbij kinderen met hoofd, hart en ziel leren en veel contact hebben met de maatschappij. ‘We hebben de hele gemeenschap hard nodig om kinderen breed te onderwijzen en in verbinding met elkaar op te voeden. Haal met je onderwijs het maximale uit een kind. En streef niet alleen naar een bepaald einddoel, want daarmee haal je alle creativiteit uit je lessen weg’, aldus de twee.

Inspiratie uit eigen schooltijd

Hun inspiratie dateert nog uit de tijd dat ze zelf op de (toen nog) ‘lagere school’ zaten en ontdekten dat er meer is dan alleen lesstof uit een boekje. ‘Ik ben het onderwijs ingegaan, omdat ik een paar uitstekende voorbeelden had van leraren die hun tijd ver vooruit waren. Zij namen ons mee de maatschappij in en gaven ons praktijkonderwijs. Dat is me altijd bijgebleven. Net zoals oud-leerlingen het nog steeds hebben over mijn gitaar en de natuurexcursies’, vertelt Frans. Hij werkte tot juli 2024 als manager Onderwijskwaliteit en -innovatie bij stichting Scala. Dat is de koepelorganisatie van bijna alle basisscholen in de gemeente Heusden.

Collega Walter was daar vakleerkracht Natuur, Milieu, Techniek en Duurzaamheid. Hij zat op drie verschillende lagere scholen in één gemeente, voordat zijn ouders hem op een school inschreven met veel creatieve lessen. ‘Die school paste bij mij en ik bij die school. Hierdoor bloeide ik op als mens en dat gun ik elk kind’, herinnert hij zich. Ook Walter vindt dat er te snel gedacht wordt dat een kind dat niet in een systeem past daarom maar naar het speciaal onderwijs moet. ‘Het kind is nooit de oorzaak van het probleem. Kijk naar wat ieder kind individueel echt nodig heeft en hoe je als school ervoor kunt zorgen dat een leerling tot bloei komt.’

Persoonlijke ontwikkeling

‘Dat is ook de reden dat Frans en ik in 2016 de BosBessenSchool startten. Dat is geen fysieke school, maar een onderwijsaanpak waarbij ieder kind meer eigen regie heeft in diens persoonlijke ontwikkeling. Daarbij gingen we elke woensdag met allerlei groepen van de Scalascholen de natuur en de maatschappij in’, aldus Walter.

De naam ‘bosbessenschool’ komt van de bosbessenkwekerij waarmee Walter destijds intensief contact had. ‘We konden daar prachtig natuuronderwijs geven en daaraan prima onze kerndoelen koppelen’, legt Walter uit. Frans noemt een voorbeeld waarbij rekenen opeens heel visueel wordt uitgelegd en mede daardoor beter blijft hangen. ‘Je kunt theoretisch uitleggen wat een hectare is. Maar als je kinderen naar buiten neemt en ze met de juiste middelen een hectare laat opmeten, gaat het pas echt voor ze leven en onthouden ze beter hoe groot een hectare is. Zo zijn er oneindig veel voorbeelden te noemen.’

Drie buitenonderwijslocaties

De BosBessenschool heeft nu drie locaties voor bewegend buitenonderwijs. ‘Dat zijn het Geerpark in een nieuwe, duurzame woonwijk in Vlijmen, Abdij Mariënkroon in Nieuwkuijk waar we een Tipi-leslokaal hebben, en een locatie bij bassischool ’t Kompas in Nieuwkuijk waar we speciale binnenlesdagen aanbieden’, legt Walter uit. ‘Hier zijn de Werkplaats voor technieklessen, de Fantasiefabriek voor creatieve lessen en de Scalatheek voor lesmateriaal voor leerkrachten gevestigd. Dat heb ik samen met Scalacollega’s bedacht en uitgewerkt. De huidige coördinator is collega Marleen de Kanter.’

Walter is bij Scalascholen nog actief met ‘Tipitime.nl’. Een wekelijkse speciale ’buiten-schooldag’ voor kinderen die dreigen uit te vallen of zelfs al thuis zitten. Walter: ‘Dit sluit aan bij de behoefte van de Interne Begeleiders aan ‘rustpunten’ voor sommige leerlingen. Er zijn gesprekken met het samenwerkingsverband om dit centraal te financieren en zo wellicht ook naar andere besturen uit te rollen.

Daarnaast hebben we Stichting BosBessenBus Heusden opgericht. Met als doel om naast sociaal-educatieve ritten voor groepen inwoners, ook de Scalaschoolleerlingen met een aangepaste intercitybus naar deze locaties te vervoeren en op excursies te laten gaan. Leraren vinden excursies vaak gedoe, omdat ze ouders voor het vervoer moeten regelen. Deze bus haalt die drempel weg én brengt de kinderen in contact met allerlei groepen mensen in de samenleving. Ik ben nu met twee gemeenten in gesprek die dit idee willen overnemen.’

Blijer kind

Meer dan de helft van de Scalascholen is nu bezig met de omvorming naar (vrijwel volledig) thematisch onderwijs. Ook geeft meer dan de helft veel buitenles. Walter: ‘Het is vanzelfsprekend vrijwel onmogelijk om te meten wat dit oplevert. Wel zijn er veel leerkrachten die problemen bij een kind eerder zien aankomen. Thematisch en buitenonderwijs neemt namelijk veel 'stilzitstress' weg en maakt méér sociaal-emotionele communicatie tussen kinderen mogelijk. Verder zeggen veel ouders dat hun kind veel blijer en mét meer energie uit school komt.’

Frans: ‘We laten schoolbesturen zo zien dat je kinderen ook op een andere manier kunt leren leren. We hopen dat deze ontwikkeling zich landelijk verder doorzet. En dat we zo de maatschappij voor onze kinderen en kleinkinderen een stuk mooier kunnen maken.’

Tips van de initiatiefnemers van het Bosbessenschoolconcept:

• Neem kinderen mee de maatschappij in en haal de maatschappij naar de school. Geef meer praktijkgericht en bewegend buitenonderwijs. Daarvan leren ze meer dan alleen theorie uit een boekje.
• Ga het gesprek aan met ouders, die hun kind goed kennen. Kijk samen naar wat een kind nodig heeft om zich verder harmonisch te ontwikkelen. Probeer een kind niet in een hokje te stoppen.
• Geef kinderen de mogelijkheid zich persoonlijk te ontwikkelen. Ga uit van de eigenheid van ieder kind. Vertrouw kinderen dat ze goed in staat zijn om zelf regie te nemen in hoe ze leren en hoe ze hun talenten kunnen ontwikkelen.
• Ga over naar thematisch onderwijs, in plaats van methodisch onderwijs. Integreer alle vakken samen in thema’s. Laat kinderen zelf meer bedenken, experimenteren en onderzoeken. Dat zorgt voor intrinsieke motivatie, geeft inzichten in samenhang van zaken en daarvan leren ze vervolgens enorm veel meer.
• Zorg voor meer begeleiders in school, meer vakleerkrachten met een beperkt aantal uren en interne begeleiders nieuwe stijl. Qua financiering betekent dit geen grote kostenstijging. Ook het loslaten van methodes (thematisch/onderzoekend werken), meer grote tafels in plaats van allerlei tafeltjes en stoeltjes, minder rapportage en administratieve taken kan veel geld besparen.

Hervormingsagenda Jeugd

Onderwijs is een belangrijk onderdeel van de sociale en pedagogische basis waarin kinderen opgroeien. Eén van de doelen van de Hervormingsagenda Jeugd is het versterken van de pedagogische basis en het maken van de omslag van een individuele focus op het kind naar een contextgerichte focus, zoals het onderwijs.